Η Αθήνα δεν μένει ασυγκίνητη. Ο δήμαρχος Αθηναίων Γ. Καμίνης αποφάσισε να δώσει σε δρόμο της Αθήνας, το όνομα του Βάλενμπεργκ, που είναι συνώνυμο της κοινωνικής αλληλεγγύης και περιέχει ισχυρό συμβολισμό εναντίον της ξενοφοβίας και ρατσισμού.

Μα ποιος ήταν αλήθεια αυτός ο ήρωας που έσωσε δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους, μέσα στην Ευρώπη του Χίτλερ; Σίγουρα δεν ήταν ο «τυπικός» ήρωας.

 

Ήταν γόνος επιφανούς οικογένειας τραπεζιτών και πολιτικών της Στοκχόλμης, ατρόμητος, δεινός διαπραγματευτής, με οργανωτικές ικανότητες. Είχε σπουδάσει αρχιτέκτονας στις Ηνωμένες Πολιτείες. Κοσμοπολίτης και πολύγλωσσος, ήξερε τα τερτίπια της ουγγρικής και γερμανικής γραφειοκρατίας, όταν ανέλαβε στα μέσα του 1944 ως επιτετραμμένος στη διπλωματική αποστολή της Βουδαπέστης να διασώσει την Εβραϊκή Κοινότητα της Ουγγαρίας.

Στο μεταξύ, οι ΗΠΑ είχαν ήδη εγκαθιδρύσει την Επιτροπή Προσφύγων Πολέμου, που είχε σκοπό τη διάσωση των Εβραίων από τους Ναζί και ο Βάλενμπεργκ είχε αποδεχθεί αυτό τον ρόλο στην Ουγγαρία.

Ανέλαβε να εκδώσει 4.500 διαβατήρια που θα επέτρεπαν στους Εβραίους της Ουγγαρίας να διαφύγουν στη Σουηδία ως Σουηδοί υπήκοοι. Αλλά εξέδωσε τρεις και τέσσερις φορές περισσότερα. Δημιούργησε δίκτυο ασφαλών καταφυγίων για τους διωκόμενους, σώζοντας περίπου 15.000 άτομα.

Στις συναλλαγές του με τους Ναζί ήξερε να είναι ήρεμος και χιουμορίστας, αλλά και επιθετικός και απειλητικός. Δεν δίσταζε να μοιράζει φιλοφροσύνη και φιλοδωρήματα, όπου αυτό ήταν αναγκαίο. Είχε ασφαλώς την ασπίδα του διπλωματικού καθεστώτος και μάλιστα της ουδέτερης Σουηδίας, το οποίο οι Γερμανοί δεν ήθελαν να παραβιάσουν.

Αυτό κράτησε λίγους μήνες. Στις αρχές του 1945 σε ένα ταξίδι του στο εσωτερικό της Ουγγαρίας απήχθη και φυλακίστηκε στη Σοβιετική Ένωση. Η τύχη του παραμένει μυστήριο. Επίσημα η Ρωσία υποστήριξε ότι πέθανε από καρδιακή προσβολή το 1947, αλλά σύμφωνα με μαρτυρίες εθεάθη ζωντανός πολλά χρόνια αργότερα, σε στρατόπεδο καταναγκαστικών έργων.

Το σκοτάδι που επικρατεί για τον θάνατό του εξυπηρετεί τους πάντες, αναφέρει η Φωτεινή Τομαή, διευθύντρια του Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου του υπουργείου Εξωτερικών.

Το πιθανότερο είναι ότι ο Βάλενμπεργκ ήταν μέλος του δικτύου OSS (Office Strategic Services), που είχε ιδρύσει ο Ρούζβελτ εναντίον των δυνάμεων του ’ξονα και είχε σε όλη την Ευρώπη περισσότερους από 4.000 πράκτορες εκ των οποίων 70 ήταν Σουηδοί. Το ότι σπούδασε λίγο πριν από τον πόλεμο στις ΗΠΑ, ήξερε πολύ καλά αγγλικά, γερμανικά, γαλλικά και ρωσικά, συνηγορούν σ΄αυτή την εκδοχή. Ίσως ήταν ένα από τα πρώτα θύματα του Ψυχρού Πολέμου, σημειώνει.

 

Το μήνυμα εναντίον του ρατσισμού και της ξενοφοβίας, ιδεολογίες που δεν εξέλιπαν ποτέ και σήμερα γνωρίζουν άνοδο σε κάποιες χώρες της Ευρώπης, ανέδειξαν με τις ομιλίες τους όλοι οι συμμετέχοντες.

Η πρεσβευτής της Ουγγαρίας Έζτερ Σαντόρφι, τόνισε ότι το 2011 απαγορεύτηκε στη χώρα της, δια νόμου, η λειτουργία των οργανώσεων με παραστρατιωτική δράση, όπως η «Ουγγρική Φρουρά».

Πρέπει να επαγρυπνούμε και στη χώρα μου ακούγονται ξενοφοβικές φωνές, είπε και ο Σουηδός πρεσβευτής Χάκαν Μάλκβιστ.

Για να μην επαναληφθούν φαινόμενα ξενοφοβίας και αντισημιτισμού χρειάζεται πρώτα απ΄όλα γνώση της ιστορίας, λέει ο δρ Ρομπέρ Ροζέτ διευθυντής Αρχείων του Γιαντ Βασέμ στην Ιερουσαλήμ, που αποτελεί παγκόσμιο κέντρο καταγραφής, έρευνας, εκπαίδευσης και μνήμης του Ολοκαυτώματος, στο οποίο ο Βάλενμπεργκ έχει ξεχωριστή θέση.

«Δεν μπορώ να φανταστώ, για παράδειγμα», προσθέτει, «πώς νέα παιδιά στην Ελλάδα μπορούν να μετάσχουν σε νεοναζιστικά σχήματα, όταν γνωρίζουν τι υπέφεραν οι παππούδες τους από τους Ναζί. Το ίδιο πιστεύω και για τη Ρωσία».

Αλλά δεν φτάνει μόνον η ιστορία, συνεχίζει. «Χρειάζεται μια ευρύτερη εκπαίδευση για τον σεβασμό του άλλου, την αξιοπρέπεια, τα ανθρώπινα δικαιώματα».

Όσο για την άνοδο της ακροδεξιάς στην Ευρώπη, απαντά, δεν φοβάμαι μια αντιστοιχία με την προ του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου εποχή, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να παίρνουμε αυτά τα φαινόμενα στα σοβαρά. Κάνει επίσης διάκριση μεταξύ των δυτικοευρωπαϊκών χωρών που έχουν εμπεδώσει στις περισσότερες περιπτώσεις πιο καλά τις δημοκρατικές αρχές.

Στο σεμινάριο μετείχαν μεταξύ άλλων, ο Ούγγρος ιστορικός Λάζλο Τσέζ, ο αναπληρωτής Συνήγορος του Πολίτη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα Βασίλης Καρύδης και ο πρόεδρος της Εβραϊκής Κοινότητας Αθηνών Βενιαμίν Αλμπάλας, ο οποίος είπε σε συγκινητικούς τόνους ότι αν ο σωτήρας των Εβραίων της Ουγγαρίας ήταν ο Ραούλ Βάλενμπεργκ, εμένα και της οικογένειάς μου ήταν ο γιατρός Πάνος Μαχαίρας.

Εκ μέρους της ισραηλινής πρεσβείας παρέστη η Τάμι Μπεν-Χαϊμ, η οποία δέχθηκε τα συλλυπητήρια των παρευρισκομένων για τον θάνατο του πρώην πρωθυπουργού Γιτζάκ Ράμπιν.

Οι κυβερνήσεις της Σουηδίας και της Ουγγαρίας ανακήρυξαν το έτος 2012 έτος Βάλενμπεργκ με τη ρήση «ο Ανθρωπος σε έναν κόσμο απανθρωπιάς» τιμώντας τον με πλήθος εκδηλώσεων σε πολλές χώρες.