|
Η Κοζάνη είναι η πρωτεύουσα και μεγαλύτερη πόλη της περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας, καθώς και της ομώνυμης περιφερειακής ενότητας. Είναι χτισμένη ανάμεσα στις οροσειρές του Βερμίου, του Μπούρινου και των Πιερίων, 15 χλμ βορειοδυτικά της λίμνης του Πολυφύτου, σε υψόμετρο 720 μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας. Απέχει 120 χλμ από τη Θεσσαλονίκη και 470 χλμ από την Αθήνα. Έχει 55.926 κατοίκους, ενώ ο νέος διευρυμένος Καλλικρατικός Δήμος έχει 75.388 κατοίκους (απογραφή 2011).
Στην πόλη στεγάζονται τμήματα του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας και του Τεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος (ΤΕΙ) της ίδιας περιφέρειας. Επίσης είναι η έδρα της Αστυνομικής Διεύθυνσης, της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας και του Εφετείου της Δυτικής Μακεδονίας, του 1ου Σώματος Στρατού της Ελλάδας και της Ιεράς Μητροπόλεως Σερβίων και Κοζάνης.
Η Κοβεντάρειος Δημοτική Βιβλιοθήκη της Κοζάνης είναι η δεύτερη μεγαλύτερη στην Ελλάδα μετά από αυτή της Αθήνας, και διαθέτει 153.000 τόμους, περισσότερα από 380 χειρόγραφα, 315 κώδικες και πολλές σπάνιες εκδόσεις, μεταξύ των οποίων και ένα από τα 17 σωζόμενα πρωτότυπα της Χάρτας του Ρήγα Φεραίου. Για το λόγο αυτό η Κοζάνη είχε ενταχθεί στο Εθνικό Πολιτιστικό Δίκτυο Πόλεων με αντικείμενο προώθησης το Βιβλίο και την Ανάγνωση. Έτσι συστήθηκε το Ινστιτούτο Βιβλίου και Ανάγνωσης και καθιερώθηκε η Κοζάνη ως πόλη του Βιβλίου. Το Ινστιτούτο έπαψε να υφίσταται μετά την εφαρμογή του νόμου Καλλικράτη.
Το Ιστορικό-Λαογραφικό και Φυσικής Ιστορίας Μουσείο Κοζάνης βρίσκεται στο κέντρο της πόλης και στεγάζεται σε κτήριο μακεδονικής αρχιτεκτονικής.
Το Αρχαιολογικό Μουσείο της Κοζάνης στεγάζεται σε αρχοντικό της πόλης.
Το Μουσείο Σύγχρονης Τοπικής Ιστορίας.
Τα Αρχοντικά του Γρ. Βούρκα και Γ. Λασσάνη από τα λίγα εναπομείναντα στην πόλη. Στο τελευταίο λειτουργεί η Δημοτική Χαρτοθήκη όπου μεταξύ των άλλων εκτίθεται και ένα από τα ελάχιστα πρωτότυπα της χάρτας του Ρήγα Φερραίου.
Ο νέος δημοτικός κήπος της πόλης
Ο Μητροπολιτικός ναός του Αγίου Νικολάου (17ος αι.) με τις σημαντικές τοιχογραφίες, το ξυλόγλυπτο τέμπλο και το καμπαναριό - σύμβολο της Κοζάνης.
Άλλα αξιόλογα διατηρητέα κτήρια της πόλης είναι, το κτήριο της Εθνικής Τράπεζας, το "Δρίζειο" κληροδότημα, το "Βαλταδώρειο" γυμνάσιο, το ξενοδοχείο "Ερμιόνειον" κ.ά.
Το πάρκο Κουρί και το πάρκο του Αγίου Δημητρίου, όπου βρίσκονται το πνευματικό κέντρο και το Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο της πόλης. Ο Δημοτικός Κήπος Κοζάνης που δημιουργήθηκε στη θέση του παλαιού στρατοπέδου Ψυχογιου κερδίζει τις εντυπώσεις προσφέροντας οξυγόνο στην πόλη.
|
|
Νεολιθική εποχή - Αρχαία περίοδος - Βυζαντινή περίοδος
Αρχαιότητες από την προϊστορική εποχή μέχρι τη Βυζαντινή περίοδο έχουν ανακαλυφθεί σε πολλά σημεία της πόλης. Στα ανατολικά της Κοζάνης, έχει ανασκαφεί νεκρόπολη, η οποία χρονολογείται από την εποχή του Σιδήρου.
ΟΙ αρχαιότητες που βρέθηκαν εδώ μαρτυρούν την ύπαρξη μιας από τις αρχαιότερες πόλεις της αρχαίας Ελιμιώτιδας (ή Ελίμειας), της οποίας η ακρόπολη βρισκόταν στο λόφο του «Αγίου Ελευθερίου»[1].
Στα νοτιοδυτικά της σύγχρονης πόλης, στο λόφο Σιόποτο, υπήρχε οικισμός ο οποίος ονομαζόταν Καλύβια, μεταξύ 1100 και 1300, ίχνη του οποίου υπάρχουν ακόμα.
Οθωμανική περίοδος - Βαλκανικοί πόλεμοι - Σύγχρονοι καιροί
Το 1392 άποικοι προερχόμενοι από την Πρεμετή, το Βυθικούκι και την Κόζδιανη της Ηπείρου, κατάφυγαν κυνηγημένοι από τους Τουρκαλβανούς στην περιοχή βόρεια της Σέλιτσας (που μέχρι σήμερα ονομάζεται Παλιοκόζδιανη) και στη συνέχεια μεταναστεύοντας ανατολικά συνάντησαν τον χριστιανικό οικισμό στα Καλύβια.[2] Οι κάτοικοι των Καλυβιών δεν τους αποξένωσαν, αλλά τους υποχρέωσαν να χτίσουν τις κατοικίες τους ανατολικότερα. Οι νέοι κάτοικοι ονόμασαν την περιοχή Τζαμουριά διασώζοντας το πατρωνύμιο της παλιάς τους περιοχής. Σήμερα η περιοχή ονομάζεται Τζάμπρα. Επίσης το βραχώδη λόφο επάνω από την Τζάμπρα τον ονόμασαν Σκρίκα ή Σκίρκα (Σκ’ρκα), που σημαίνει βραχώδες ύψωμα. Αν και υπάρχουν διάφορες εκδοχές για το όνομα της πόλης η επικρατέστερη είναι πως οι άποικοι αυτοί της Ηπείρου ονόμασαν το νέο οικισμό Κόσδιανη που στη συνέχεια μετατράπηκε σε Κόζιανη και οι μετέπειτα λόγιοι το μετασχημάτισαν σε Κοζάνη. Οι κάτοικοι παλιών και νέων οικισμών ενώνονται σε μια νέα ενιαία κοινότητα, χτίζουν εκκλησία, κατασκευάζουν υδραγωγεία και κρήνες. Πρώτη καταγεγραμμένη αναφορά στην Κοζάνη γίνεται σε σουλτανικό φιρμάνι του 1528, σαν οικισμός με 91 σπίτια, 23 εργένηδες και 15 χήρες.[3]
Το 1649 εκατόν είκοσι οικογένειες από το χωριό Κτένι, υπό την αρχηγία του προεστού τους Ιωάννη Τράντα, εγκαταστάθηκαν στη θέση Κρεβατάκια. Ο γιος του Ιωάννη Τράντα, Χαρίσιος, κατόρθωσε να λάβει Σουλτανικό διάταγμα με προνόμια για τους κατοίκους της πόλης, με το οποίο η πόλη περιέρχονταν υπό την προστασία της Σουλτανομήτορος. Οι κάτοικοι ήταν ελεύθεροι από κάποιους φόρους και απαγορευόταν να μένουν ως μόνιμοι κάτοικοι οι Μουσουλμάνοι στην πόλη.
Ο Χαρίσιος Τράντας, που θεωρείται ο πρώτος προύχοντας της πόλης, έκτισε μεγαλοπρεπή οικήματα και στόλισε την πόλη με πλατάνια και κρήνες. Το 1664 θεμελίωσε το ναό του Αγίου Νικολάου, που αποτελεί και τον πολιούχο της πόλης. Ο ναός ανακαινίστηκε το 1721. Το 1668 ιδρύεται η βιβλιοθήκη και η σχολή της Κοζάνης. Τον 17ο και 18ο αιώνα οι εμπορικές συναλλαγές με τις χώρες της κεντρικής Ευρώπης δίνουν την ευκαιρία στην πόλη να αναπτυχθεί οικονομικά και πνευματικά. Από τα οικοδομήματα ξεχωρίζει το δημαρχείο, ο μητροπολιτικός ναός του Αγίου Νικολάου και τα αρχοντικά των Γ. Λασσάνη (στην ομώνυμη πλατεία) και Γ. Βούρκα. Κατά το 18ο αιώνα, όπως ξένοι περιηγητές αναφέρουν, ο πληθυσμός της Κοζάνης ήταν ελληνικός και με αυξητικές τάσεις.[4][5] Η λεηλασία της πόλης το 1803 από τον Ασλάν Μπέη διέκοψε παροδικά την ανάπτυξή της. Οι κάτοικοι της Κοζάνης συμμετείχαν στην επανάσταση του 1821. Σπουδαίος αγωνιστής της επανάστασης του 1821 ήταν ο Ιωάννης Τσόντζας, που μετείχε της υπεράσπισης των Ψαρών. Άλλοι Κοζανίτες αγωνιστές του 1821 ήταν οι Μιχαήλ Ιωάννου, Εμμανουήλ Χατζηκωνσταντίνου, Κωνσταντίνος Ναουμίδης, Ιωάννης Τιάλιος, Γεώργιος Μάρανδος και Ιωάννης (Νάνος) Μπαρούτας[6]. Σύμφωνα με την απογραφή του 1904, στην πόλη κατοικούσαν 12.350 Έλληνες, από τους οποίους οι 350 ήταν βλαχόφωνοι.[7]
Η Νομαρχία Κοζάνης
Κατά το Μακεδονικό Αγώνα οι Κοζανίτες αγωνίστηκαν για την ελευθερία με σημαντικότερους Μακεδονομάχους, τον οπλαρχηγό Κωνσταντίνο Σιδέρη (καπετάν Τσίτσο) και τους προύχοντες Παναγιώτη Λιούφη, Κωνσταντίνο Καπιτσόγλου, Αθανάσιο Μάνο και Νικόλαο Μουμούζια.[8]
Απελευθερώθηκε από τον τουρκικό ζυγό στις 11 Οκτωβρίου 1912 όταν ο ελληνικός στρατός εισήλθε στην πόλη ύστερα από τη μάχη του Σαραντάπορου. Το 1923 κατά την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, πλήθος προσφύγων εγκαταστάθηκαν κυρίως στα νοτιοανατολικά της Κοζάνης.
Κατά τον 20ο αιώνα η πόλη αναπτύχθηκε ραγδαία, κυρίως λόγω της εκμετάλλευσης των αποθεμάτων λιγνίτη της περιοχής από τη ΔΕΗ. Ο σεισμός των 6,6 ρίχτερ που έγινε στην περιοχή στις 13 Μαΐου 1995 προξένησε μόνο υλικές ζήμιες. Σήμερα η Κοζάνη είναι το εμπορικό, συγκοινωνιακό και διοικητικό κέντρο της Δυτικής Μακεδονίας.
Η ζωή της πόλης είναι πολύ έντονη, γεγονός στο οποίο συμβάλλουν και οι χιλιάδες φοιτητές των τεχνολογικών ιδρυμάτων (ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας) και του πανεπιστημίου της πόλης (Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας). Την εβδομάδα της Απόκρεω η πόλη ζει στους ρυθμούς του καρναβαλιού. Το ξεφάντωμα γίνεται στους φανούς, σε όλες τις γειτονιές της πόλης.
|
