Ύστερα από μία πολύ κουραστική μέρα στη δουλειά, οδηγείτε προς την κοντινή παιδική χαρά. Η μικρή σας κόρη ουρλιάζει από το πίσω κάθισμα γιατί θέλει να την πάτε στο λούνα παρκ, στην άλλη άκρη της πόλης. Της λέτε ότι σήμερα είναι αδύνατον, αλλά εκείνη φωνάζει ακόμα πιο επίμονα, κι εσείς πλέον έχετε πονοκέφαλο.
Σχεδόν όλοι οι γονείς μικρών παιδιών έχουν έρθει έστω και μία φορά αντιμέτωποι με τέτοια περιστατικά παιδικού θυμού, που πυροδοτούν και τον δικό τους θυμό. Πότε ο θυμός γίνεται βία; Τι πρέπει να κάνουν; Πώς να διαχειριστούν τον θυμό των παιδιών τους αλλά και τον δικό τους; Τι μπορεί να "κρύβεται" πίσω από τον θυμό του παιδιού; Ποια είναι τα λάθη που κάνουν οι γονείς όταν έχουν μπροστά τους ένα θυμωμένο παιδί;
Απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα δίνει η ψυχολόγος - ψυχοθεραπεύτρια Άννα Καλυμνιού, η οποία επισημαίνει ότι ο θυμός είναι ένα παρεξηγημένο συναίσθημα, αλλά και μια φυσιολογική αντίδραση.
"O θυμός είναι ένα συναίσθημα αρκετά παρεξηγημένο είτε επειδή συχνά συνδέεται και συγχέεται με βίαιη συμπεριφορά, είτε είναι συνυφασμένο στο νου των περισσοτέρων με σύγκρουση, ρήξη, διάλυση μίας σχέσης, εγκατάλειψη ...και αυτό είναι που μας τρομάζει. Ας σκεφτούμε τι μας συμβαίνει, όταν αισθανθούμε ότι κάποιος μας αδικεί ή μας προσβάλλει ή όταν η ανάγκες μας και οι επιθυμίες μας ματαιώνονται. Αυτό που θα παρατηρήσουμε είναι ότι ο οργανισμός μας μπαίνει σε μία κατάσταση 'έκτακτης ανάγκης', σε μία 'ετοιμότητα' για να υπερασπιστεί τον εαυτό του, τα όριά του. Αυτό συνοδεύεται από μία σειρά σωματικών αντιδράσεων, όπως ταχυπαλμία, εφίδρωση, αυξημένη πίεση, κ.λπ. Άρα, λοιπόν, ο θυμός είναι μια φυσιολογική αντίδραση που έχουμε όλοι μπροστά σε κάτι που πιστεύουμε ότι 'απειλεί' την ακεραιότητά μας, το 'είναι' μας. Όσον αφορά τα παιδιά, αρκετές φορές ακούμε ενήλικες να λένε: 'παιδί πράμα και έχει νεύρα;'. Κι, όμως, ο θυμός είναι μία υγιής αντίδραση των παιδιών, όταν νιώθουν να τα αδικούν, όταν ζηλεύουν ή όταν ματαιώνεται μία επιθυμία τους. Όταν ένα παιδί επιμένει, ουρλιάζει, κάνει σκηνή για κάτι, επιβεβαιώνει την επιθυμία του και αυτό είναι σημαντικό. Λέει 'είμαι εδώ, έχω οντότητα και έχω δικαίωμα να επιθυμώ'. Στο σημείο αυτό αξίζει να διευκρινίσουμε ότι ο θυμός δεν είναι συνώνυμος με βία, αλλά μπορεί πολλές φορές να συνεπάγεται βία. Ο θυμός είναι εποικοδομητικός, ενώ η βία έχει σκοπό να βλάψει ή να καταστρέψει" εξηγεί η κ. Καλυμνιού.
- Πότε ο θυμός μετατρέπεται σε βίαιη/καταστρεπτική συμπεριφορά;
O θυμός ποτέ δεν εξαφανίζεται από μόνος του. Χρειάζεται κάποιο τρόπο για να εκφραστεί. Όταν αυτό δεν συμβαίνει, τότε συνήθως απωθείται, όμως συσσωρεύεται, γίνεται χρόνιος και μετουσιώνεται σε επιθετικότητα προς τον εαυτό ή τους άλλους. Η επιθετικότητα προς τον εαυτό εκφράζεται στην "ψυχή" με τη μορφή κατάθλιψης, ενοχής, έντονου φόβου και διάφορων ψυχικών παθήσεων. Ο χρόνιος θυμός διοχετεύεται όμως και στο σώμα, το οποίο "θυμώνει" και νοσεί. Έρευνες δείχνουν ότι ο συσσωρευμένος, χρόνιος θυμός συνδέεται με διαταραχές στη μνήμη, ημικρανίες, καρδιαγγειακές παθήσεις, διαταραχές του ανοσοποιητικού συστήματος, κ.ά. Η επιθετικότητα προς τους άλλους μπορεί να εκφράζεται άμεσα με προσβολές, κατηγορίες, σωματική βία ή και, έμμεσα, με τη μορφή για παράδειγμα ειρωνείας.
- Τι κάνουμε σε αυτές τις περιπτώσεις; Υπάρχει μια "μαγική" συνταγή που να ισχύει για όλους;
Το θέμα είναι να μην φτάσει να γίνει επιθετικότητα. Γι' αυτό χρειάζεται ο θυμός να εκφράζεται. Ούτε μαγική συνταγή υπάρχει ούτε όμως μπορούμε να διαχειριστούμε τον θυμό ενός παιδιού, εάν πρώτα δεν διαχειριστούμε το δικό μας. Συνήθως, ο θυμός μεταξύ γονέων και παιδιών έχει να κάνει με τη διαφορετικότητα των αναγκών τους. Ο ενήλικας -για παράδειγμα- έχει συνήθως ανάγκη από ηρεμία, τα παιδί αντίθετα θέλει να τρέξει, να φωνάξει. Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε κατ' αρχήν ποια είναι η πραγματική αιτία του θυμού μας. Η συμπεριφορά του παιδιού είναι η αφορμή, αλλά ποια είναι η αιτία; Νιώθουμε ανίσχυροι; Έχουμε κουραστεί να κάνουμε τα πάντα στο σπίτι, ενώ ο/η σύζυγος δεν συμμετέχει τόσο; Είμαστε εξουθενωμένοι και θέλουμε να κάνουμε κάτι; Θεωρούμε ότι το παιδί δεν πρέπει να θυμώνει και αν συμβαίνει αυτό αισθανόμαστε ανεπαρκείς ή θα μας κρίνουν οι συγγενείς ως ανεπαρκείς; Συχνά η απλή συνειδητοποίηση της αιτίας του θυμού μας, θα αναπροσανατολίσει την ενέργειά μας εκεί που χρειάζεται.
Στην περίπτωση που έχουμε θυμώσει πραγματικά με το παιδί, είναι σημαντικό να του το εκφράσουμε με ιδιαίτερη προσοχή, διατυπώνοντας την ανάγκη μας, χωρίς να του εκτοξεύουμε κατηγορίες. Μπορούμε να του εκφράσουμε πώς νιώθουμε εμείς με μία συγκεκριμένη συμπεριφορά του και γιατί, και να του ζητήσουμε αυτό που θα θέλαμε. Εάν, ωστόσο, αισθανόμαστε ότι δεν μπορούμε να ελέγξουμε το θυμό μας, καλό είναι να αλλάξουμε ίσως και χώρο μέχρι να ηρεμήσουμε, ενημερώνοντας το παιδί ότι είμαστε θυμωμένοι και ότι θα επιστρέψουμε σε λίγο που θα είμαστε πιο ήρεμοι.
Ο τρόπος που διαχειριζόμαστε τον δικό μας θυμό μας θα επηρεάσει το πώς παιδί θα μάθει να διαχειρίζεται τον θυμό του. Δεν χρειάζεται πάντα να ικανοποιούνται οι επιθυμίες του παιδιού, αλλά να ακούσουμε τις ανάγκες του. Θα μάθει να εκφράσει τον θυμό του, όταν βρει "χώρο" κατ' αρχήν να "ακουστεί" αυτός ο θυμός.
- Τι "κρύβεται" πίσω από τον θυμό του παιδιού;
Είναι σημαντικό να αποκωδικοποιήσουμε πρώτα τι ανάγκη υπάρχει πίσω από το θυμό του παιδιού. Γιατί αντιδράει υπερβολικά; Μήπως είναι κουρασμένο; Μήπως φοβάται κάτι; Μήπως ζηλεύει το αδερφάκι του; Χρειάζεται να δείξουμε συμπαράσταση, να δεχτούμε το συναίσθημά του. Ο θυμός που "ακούγεται" διαρκεί συνήθως μερικά λεπτά. Δείχνουμε την παρουσία μας με την αναπνοή μας, το βλέμμα μας. Κατόπιν μπορούμε να ονομάσουμε το συναίσθημα του παιδιού και να το βοηθήσουμε να το εκφράσει, να βάλουμε λέξεις. Για παράδειγμα "πράγματι είναι άδικο", "καταλαβαίνω ότι είσαι θυμωμένος", "θύμωσες επειδή ήθελες να έρθεις μαζί μου". Με αυτό τον τρόπο δείχνουμε στο παιδί ότι είμαστε κοντά του και ότι του επιτρέπεται να θυμώνει. Όταν το παιδί ηρεμήσει, μπορούμε να δώσουμε θέση στον λόγο. Είναι επίσης σημαντικό κάποια στιγμή που το παιδί θα είναι ήρεμο να συζητήσουμε για το θυμό (π.χ. "είναι ένα συναίσθημα που το βιώνουμε όλοι, αλλά δεν επιτρέπεται να κάνουμε κακό στον εαυτό μας ή στους άλλους"), καθώς και για τεχνικές που μπορεί να χρησιμοποιεί -ανάλογα με την ηλικία- όταν είναι θυμωμένο (π.χ. σάκος του μποξ, μαξιλάρια, ζωγραφική, δυνατή μουσική και χορός, κουβέντα με φίλους, βόλτα με το ποδήλατο, άθλημα κ.ά.).
Όταν βιώνουμε εύκολα και επαναλαμβανόμενα συναισθήματα έντονου θυμού, χάνοντας τον αυτοέλεγχό μας και όταν τίποτα από αυτά που δοκιμάζουμε δεν φαίνεται να βοηθά, είναι σημαντικό να ζητήσουμε τα βοήθεια κάποιου ειδικού.
- Ποια είναι τα λάθη που κάνουν οι γονείς, όταν έχουν μπροστά τους ένα θυμωμένο παιδί;
Λάθη θα κάνουν ούτως ή άλλως. Το συνηθέστερο λάθος είναι ότι είναι ανυπόμονοι και βιαστικοί στους χειρισμούς τους. Τα παιδιά χρειάζονται χρόνο, σταθερότητα και ασφάλεια για να αρχίσουν να ανταποκρίνονται στην αλλαγή που ξεκινάει από τη συμπεριφορά των γονιών. Άλλο λάθος είναι η προτεραιότητα που δίνουν στο "τι θα πει ο κόσμος" ή "τι θα σκεφτούν για μας", με αποτέλεσμα να αποπροσανατολίζονται από το παιδί και να αισθάνονται απόγνωση και ακόμη περισσότερο θυμό. Και το βασικότερο λάθος είναι το να χρησιμοποιούν οι ίδιοι βία προς το παιδί, λεκτική ή σωματική, και ουσιαστικά έτσι να "νομιμοποιούν" τη βία σαν τρόπο διαχείρισης του θυμού.
